[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Motywem działania niestiażatielibyło przywiązanie do wartości, a zwłaszcza afirmacja chrześcijańskiej cnotyubóstwa, podczas gdy sprężynę poczynań Iwana stanowił interes polityczny.Ideologia niestiażatieli - co warto dodać - uformowała się w okresie słabościksiążąt, na długo przed wstąpieniem na tron Iwana Groznego.Fakt ten z górywyklucza jej związek genetyczny z interesami monarchii czy teżscentralizowanego państwa.Osobliwy sojusz najdzikszego tyrana Rusi iprawosławnych ascetów opierał się zatem na swoistej symbiozie wartościauto-telicznych z jednej strony i partykularnych interesów cara z drugiej.Przypadek podobnej konwergencji interesów władzy państwowej i wartościreligijnych zdarzył się kilkaset lat pózniej, już w Rosji radzieckiej.Wiosną1922 roku, po wytoczeniu duchownym Cerkwi licznych procesówpokazowych, zakończonych ponad dwudziestoma wyrokami śmierci, władzebolszewickie udzieliły oficjalnego poparcia kilku grupom progresistowskim iruchom reformatorskim, funkcjonującym na obrzeżach Kościołaprawosławnego, takim jak: Wsierossijskij Sojuz Diemokrati-czeskogoDuchowieństwa i Mirian (założony w marcu 1917 roku), Sojuz CerkownogoWozrożdienija, Sojuz Pietrogradskogo Duchowieństwa czy też Grupa 32(działająca jeszcze przed 1907 rokiem).Te i inne organizacje, o różnychcelach i założeniach ideowych, powołały do istnienia - na zjezdzie w Moskwie29 maja 1922 roku - %7ływą Cerkiew, organizację religijną konkurencyjnąwobec Kościoła ortodoksyjnego kierowanego przez112patriarchę Tichona.Szczyt powodzenia ruchu %7ływej Cerkwi - na czelektórego stanęli duchowni Andriej Wwiedienski i Władimir Krasnicki orazbiskupi Antoni i Leonidas - przypadł na drugą połowę 1922 roku, kiedy wMoskwie zaledwie sześć parafii dochowało wierności Tichonowi i kiedy naUkrainie oraz Białorusi władze dokonały rejestracji jedynie tych parafii, którepoparły zjazd założycielski z 29 maja18.Schyłek %7ływej Cerkwi nastąpił już wroku 1923, po uwolnieniu z aresztu patriarchy Tichona.Interesy i dynamika kulturyInteresy grupowe pełnią wobec interpretacji aksjologicznych rolę selekcyjną:grupy społeczne, których interes zgodny jest z określoną konkretyzacjąwartości autotelicznej, upowszechniają ją, przeciwstawiając się zarazeminterpretacjom konkurencyjnym.I tak na przykład, luterańska interpretacjawartości chrześcijańskich z jednej strony dotkliwie godziła w interes Kościoła iz tego powodu była przez tę instytucję bezwzględnie zwalczana, z drugiej zaś- znalazła się w takim stosunku do świata zewnętrznego, iż mogła stanowićaksjologiczną legitymizację interesów arystokracji niemieckiej dążącej doograniczenia wpływów kleru oraz emancypacji politycznej spod władzy papie-stwa.Innymi słowy, nauki Marcina Lutra postulowały reformy kościelne, którezmierzały w podobnym kierunku jak aspiracje polityczne książąt niemieckich.Co więcej, Luter głosząc nowe idee religijne świadomie odwołał się dointeresów tej wpływowej grupy społecznej, o czym świadczy tytuł jednego zjego pierwszych pism List otwarty do chrześcijańskiej szlachty naroduniemieckiego, w którym atakował "tyranię Rzymu" w swojej ojczyznie.Faktten wyjaśnia szybkie rozprzestrzenianie się doktryny ewangelickiej wNiemczech, jak również odpowiada na pytanie, dlaczego jej twórca niepodzielił losów Arnolda z Brescii,18G.R a r, Plennaja cerkow, Paryż 1954, s.15-16.113Jana Husa, Girolamo Savonaroli i dziesiątków innych działających przed nimreformatorów chrześcijańskich.Podobne mechanizmy społeczne spowodowały szybkie rozprzestrzenianiesię buddyzmu w niektórych krajach azjatyckich.Interes polityczny słabejmonarchii tybetańskiej, bardziej niż cokolwiek innego, tłumaczy życzliwośćwładców z dynastii jar-lungskiej - zwanych "królami religii" - wobec naukSiddharty Gautamy Buddy.Pierwszym z nich był Srong-bcan-sgam-po(zmarły w 649 roku n.e.), następnym - K'ri-srong-Ide-brcan (panujący przezdrugą połowę VIII wieku), trzecim zaś - Ral-pa-czan (zasiadający na tronie od815 do 836 roku)."Królowie religii" wspierali mnichów indyjskich w ichpoczynaniach misyjnych, fundowali posągi i klasztory, widząc w buddyzmieideologiczną przeciwwagę dla tradycyjnej tybetańskiej religii bon,legitymizującej niezliczone przywileje arystokracji lokalnej, krępujące adextremum suwerenność władzy centralnej.Dzięki aktywności "królów religii"buddyzm-mahajana zapuścił w Tybecie korzenie na tyle głębokie, iż przetrwałpózniejszy rozpad królestwa - ciągnący się przez ponad trzy wieki - i stał sięrdzeniem tybetańskiej kultury i tożsamości etnicznej.Na terytorium dzisiejszej Kambodży buddyzm dotarł kilka stuleci wcześniejaniżeli do Tybetu.W imperium Khmerów, ustanowionym w IX wieku(obejmującym obszar obecnej Birmy, Tajlandii, Malezji, Laosu i Wietnamu),odegrał on jednak zupełnie inną rolę polityczną niż w państwie tybetańskim.W królestwie Khmerów buddyzm nie stał się siłą ideologiczną konsolidującąjego struktury władzy, lecz - wręcz odwrotnie - żywiołem destrukcyjnym.Niejest więc dziełem przypadku, iż upadek imperium khmerskiego zbiegł się zinstytucjonalnym rozkładem hinduizmu za panowania ostatnich władców zdynastii angkor-skiej i wzrostem znaczenia religii buddyjskiej, wyznawanejprzede wszystkim przez niższe warstwy społeczne.Nauki głoszone przezmnichów w szafranowych szatach odznaczały się prostotą i były zrozumiałedla wszystkich.Zawarta w nich idea114równości i prawo odpłaty (karmicznej reinkarnacji) podkopywały stopniowohierarchiczny ustrój państwa Khmerów i kult kró-la-boga ufundowany whinduizmie.Nic więc dziwnego, że przedostatni władca imperiumkhmerskiego - Dżajawarman VIII, zajmował się przede wszystkimhamowaniem postępów bud-dyzmu wśród swoich poddanych i osobiściezbezcześcił kilka posągów Buddy.Kilkadziesiąt lat pózniej - w 1432 roku -państwo Khmerów osłabione od wewnątrz legło w gruzach, podbite isplądrowane przez zwycięskie armie sąsiedniego Syjamu.Znaczenie interesów grupowych dla upowszechniania i podtrzymywaniainterpretacji aksjologicznych widoczne jest nie tylko w kontekścieprzekształcania się interpretacji w fakty kulturowe, lecz także na przykładzieodradzania się interpretacji kulturowo zapomnianych - czyli takich, które wwyniku istotnych zmian społecznych - straciły swoje pierwotne znaczenie iwyparte zostały poza sferę kultury.Koniec VII wieku p.n.e.- by odwołać siędo przykładu Iranu - był między innymi świadkiem działalności Zaratustry,proroka boga Ormuzda i wielkiego reformatora tradycyjnych religii perskich.Nieco pózniej, na początku VI wieku, powstała święta księga zoroastryzmuAwesta (a ściślej: jej najstarsza część Hymny) oraz wykształciło się politycznezaplecze ruchu: król perski Visztasp stał się wyznawcą i obrońcą nowej religii.Po śmierci Zaratustry, w 583 roku p.n.e., zoroastryzm rozprzestrzenił sięszybko w całym kraju, uzyskując z czasem status religii narodowej.Ten stanrzeczy uległ radykalnej zmianie w pięć wieków pózniej.W następstwiedotkliwych klęsk politycznych (najazd Aleksandra Wielkiego w latach 334-331i pózniejszy podział państwa pomiędzy Arsacydów i Seleucydów), a także wnastępstwie intensywnej penetracji kraju przez idee greckie, ogarnął Persjęchaos religijny, który doprowadził do spalenia Awesty i zaniku kultuZaratustry
[ Pobierz całość w formacie PDF ]